Giỗ tổ Hùng Vương còn gọi là Lễ hội Đền Hùng, đây là một lễ hội lớn của đất nước nhằm tưởng nhớ và tỏ lòng biết ơn tới công lao lập nước của các vua Hùng, những vị vua đầu tiên của dân tộc.
Lịch sử, ý nghĩa ngày Giỗ tổ Hùng Vương
“Đất nước bốn ngàn năm lịch sử
Lật từng trang quá khứ hiện ra
Công lao xây dựng sơn hà
Hùng Vương Quốc Tổ không nhòa dấu son...”
Từ xa xưa, ngày Giỗ Tổ Hùng Vương đã có vị thế đặc biệt trong tâm thức của người Việt. Bản ngọc phả viết thời Trần, năm 1470 đời vua Lê Thánh Tông và đời vua Lê Kính Tông năm 1601 sao chép đóng dấu kiềm để tại Đền Hùng. Đến đời nhà Nguyễn vào năm Khải Định thứ 2 (1917), Tuần phủ Phú Thọ Lê Trung Ngọc đã trình bộ Lễ định ngày 10-3 âm lịch hàng năm làm ngày Quốc tế (Quốc lễ, Quốc giỗ). Điều này được tấm bia Hùng Vương từ khảo do Tham tri Bùi Ngọc Hoàn, Tuần phủ tỉnh Phú Thọ, lập năm Bảo Đại thứ 15 (1940) cũng đang đặt ở Đền Thượng trên núi Hùng. Đến năm Khải Định thứ hai (dương lịch là năm 1917), Tuần phủ Phú Thọ là Lê Trung Ngọc có công văn xin bộ Lễ ấn định ngày mồng 10-3 hằng năm làm ngày Quốc lễ, tức trước ngày Giỗ Tổ Hùng Vương đời thứ 18 một ngày. Kể từ đây, Giỗ Tổ Hùng Vương ngày 10-3 âm lịch hàng năm được chính thức hóa bằng luật pháp.
Ngay sau cách mạng thành công, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh của Chủ tịch nước số 22/SL-CTN ngày 18- 2-1946 cho công chức nghỉ ngày 10-3 âm lịch hàng năm để tham gia tổ chức các hoạt động Giỗ Tổ Hùng Vương - hướng về cội nguồn dân tộc. Trong ngày Giỗ Tổ năm Bính Tuất (1946) - năm đầu tiên của Chính phủ mới được thành lập, cụ Huỳnh Thúc Kháng - Quyền Chủ tịch nước đã dâng một tấm bản đồ Tổ quốc Việt Nam và một thanh gươm quý nhằm cáo với tổ tiên về đất nước bị xâm lăng và cầu mong tổ tiên phù hộ cho quốc thái dân an, thiên hạ thái bình cùng nhau đoàn kết, đánh tan giặc xâm lược, bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ của đất nước.
Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng đã có hai lần về thăm Đền Hùng (19-9-1954 và 19-8-1962). Tại đây Người đã có câu nói bất hủ: “Các Vua Hùng đã có công dựng nước - Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước”. Người còn nhắc: “Phải chú ý bảo vệ, trồng thêm hoa, thêm cây cối để Đền Hùng ngày càng trang nghiêm và đẹp đẽ, thành công viên lịch sử cho con cháu sau này đến tham quan”.
Bác Hồ gặp gỡ, nói chuyện với cán bộ, chiến sĩ Đại đoàn Quân Tiên phong tại Đền Giếng (Ảnh tư liệu)
Năm 1995, ngày Giỗ Tổ Hùng Vương đã được Ban Bí thư ghi trong thông báo là ngày lễ lớn trong năm. Ngành văn hóa thông tin - thể thao phối hợp với các ngành chức năng đã tổ chức lễ hội trong thời gian 10 ngày (từ ngày 1-3 đến ngày 10-3 âm lịch). Tại Nghị định số 82/2001/NĐ-CP ngày 6-11-2001 về Nghi lễ Nhà nước, trong đó có nội dung quy định cụ thể về quy mô tổ chức Giỗ Tổ Hùng Vương theo ‘Năm chẵn” có chữ số cuối cùng là “0” “Năm tròn” là số năm kỷ niệm có chữ số cuối cùng là “5” và “Năm lẻ” là số năm kỷ niệm có các chữ số cuối cùng còn lại. Ngày 2-4-2007, Quốc hội nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã phê chuẩn sửa đổi, bổ sung Điều 73 của Bộ luật Lao động cho người lao động được nghỉ làm việc, hưởng nguyên lương ngày Giỗ Tổ Hùng Vương (ngày 10-3 âm lịch). Kể từ đây, ngày 10-3 âm lịch hàng năm đã trở thành ngày lễ lớn - Quốc lễ mang ý nghĩa bản sắc văn hóa dân tộc.
Ngày 6-12-2012, UNESCO đã chính thức công nhận “Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ”, biểu tượng của tinh thần đại đoàn kết, truyền thống đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” của dân tộc Việt Nam, là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
Giỗ Tổ Hùng Vương năm 2023
Giỗ Tổ Hùng vương – Lễ hội Đền Hùng năm 2023 được tỉnh Phú Thọ tổ chức gắn với Tuần Văn hóa – Du lịch Đất Tổ năm 2023, thể hiện bản sắc văn hóa độc đáo vùng đất Tổ; đồng thời, tạo điều kiện cho các địa phương và nhân dân cả nước trực tiếp tổ chức hoạt động thiết thực hướng về nguông cội, tri ân công đức tổ tiên. Lễ hội diễn ra từ ngày 20-29/4 (tức mùng 1-10 tháng 3 Âm lịch) tại Khu di tích lịch sử Đền Hùng và các huyện, thị xã trong tỉnh.
Phần lễ được tổ chức trang trọng, tập trung vào các hoạt động chính như Lễ giỗ Đức Quốc Tổ Lạc Long Quân và dâng hương tưởng niệm Tổ Mẫu Âu Cơ; lễ Giỗ Tổ Hùng Vương và dâng hoa tại Bức phù điêu “Bác Hồ nói chuyện với cán bộ, chiến sỹ Đại đoàn quân tiên phong;” lễ dâng hương tại các di tích thờ Hùng Vương, các danh nhân, danh tướng thời Hùng Vương trên địa bàn tỉnh; lễ dâng hương tưởng niệm các Vua Hùng của các huyện, thành phố, thị xã trong tỉnh. Bên cạnh nghi lễ truyền thống, các hoạt động phần hội năm nay có nhiều điểm mới, gắn kết chặt chẽ với du lịch, tạo thành các chuỗi hoạt động Tuần Văn hóa-Du lịch, thể hiện bản sắc văn hóa độc đáo vùng đất Tổ.
Nổi bật là chương trình khai mạc Lễ hội Đền Hùng và Tuần Văn hóa - Du lịch Đất Tổ năm 2023 và Tuần lễ di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO ghi danh, diễn ra vào ngày 21/4 tại Quảng trường Hùng Vương; hội thảo quốc tế Diễn đàn du lịch, văn hóa, di sản và sự phát triển bền vững Việt Nam; Giải bơi chải và trình diễn ván chèo đứng trên hồ Công viên Văn Lang; Giải bóng đá Cúp Hùng Vương; Giải bóng chuyền các đội mạnh toàn quốc tranh cúp Hùng Vương; Hội chợ Du lịch Tây Bắc năm 2023; Hội chợ triển lãm thương mại công thương vùng Đông Bắc-Phú Thọ năm 2023; Liên hoan Văn hóa ẩm thực Đất Tổ; Hội trại văn hóa và Liên hoan văn nghệ quần chúng phục vụ Giỗ Tổ Hùng Vương. Ngoài ra, Lễ hội năm nay còn diễn ra các hoạt động đặc sắc kết hợp hài hòa giữa các hoạt động văn hóa dân gian truyền thống và hiện đại có sức lan tỏa rộng rãi như triển lãm Di sản văn hóa, du lịch các vùng kinh đô Việt Nam; Lễ hội áo dài trẻ em Việt Nam “Hướng về nguồn cội;” trình diễn trang phục áo dài dân tộc Việt Nam; Giải đua xe đạp phong trào các câu lạc bộ Việt Trì mở rộng; tổ chức đoàn famtrip “Hành trình du lịch sắc màu Trung du.”
Giỗ Tổ Hùng Vương - Lễ hội Đền Hùng là dịp để giáo dục truyền thống “Uống nước nhớ nguồn”, lòng biết ơn sâu sắc các Vua Hùng đã có công dựng nước và các bậc tiền nhân kiên cường chống giặc ngoại xâm giữ nước, đồng thời còn là dịp quan trọng để chúng ta quảng bá ra thế giới về một Di sản vô cùng giá trị, độc đáo, đã tồn tại hàng ngàn năm, ăn sâu vào tâm hồn, tình cảm, trở thành đạo lý truyền thống của đồng bào cả nước, kiều bào ta ở nước ngoài.
Ban CTCT&CTSV